Poniższy kurs ma na celu ułatwienie nauczycielom sprawdzania prac według kryteriów olimpijskich. Może okazać się także pomocny uczniom, którzy będą przygotowywali się do udziału w olimpiadzie, wskazując im, jak skutecznie skonstruować wypracowanie.

1. Co podlega ocenie?

1a. Ocenie podlegają pisemne analizy dzieła muzycznego, sporządzone samodzielnie na podstawie wysłuchanego utworu muzycznego, przesłanego w regulaminowej formie i terminie do miejsca, w którym odbywają się eliminacje szkolne. Uczeń pracę taką wykonuje samodzielnie, w określonym regulaminem czasie 2 godzin i 45 minut, zawsze w obecności członków Szkolnej Komisji Olimpiady.

1b. Praca powinna być napisana tekstem ciągłym.

1c. Ocenie podlegają jedynie prace zgodne z tematem wskazanym przez Komitet Główny Olimpiady oraz mające charakter opisu i analizy wskazanego dzieła. Prace zawierające jedynie własne refleksje i luźne uwagi związane z dziełem traktuje się jako niezgodne z tematem.

1d. Prace uczniów, którym bezspornie udowodniono niesamodzielność rozwiązań, są dyskwalifikowane.

2. W jaki sposób oceniać prace?

2a. Prace oceniane są przez członków Szkolnej Komisji Olimpiady w oparciu o kryteria ogólne stanowiące załącznik nr 1 do Regulaminu Olimpiady Artystycznej w skali od 0 do 10. Oceniając pracę ucznia, sprawdzający szczegółowo określają liczbę punktów przyznaną za poszczególne kryteria, które po zsumowaniu dają końcową ocenę za tę część eliminacji.

2b. Ocena pracy składa się z 4 kryteriów ogólnych, z których każde oceniane jest niezależnie:

• Ogólna wiedza historyczna (powiązanie zjawisk muzycznych z historyczną wiedzą o epoce).
• Znajomość twórców, dzieł, chronologii dziejów muzyki.
• Umiejętność analizy treści i formy dzieła oraz jego interpretacji. Znajomość technik i podstawowej terminologii muzycznej.
• Konstrukcja wypowiedzi.

2c. Uczniowie typowani są do eliminacji okręgowych, jeśli osiągną minimum 6 punktów z opisu dzieła muzycznego, a łączna punktacja obu części egzaminu (test i wypracowanie/analiza) wynosi nie mniej niż 32 punkty.

3. Czym są kryteria szczegółowe?

3a. Na każde z kryteriów ogólnych składa się szereg kryteriów szczegółowych. Stopień ich realizacji decyduje o wysokości punktacji za dane kryterium.

3b. W poniższej części poradnika podkreślono te warunki realizacji poszczególnych kryteriów ogólnych, które uznano za najistotniejsze na danym poziomie punktowym.

4. Jak przyznawać punkty za kryterium „Ogólna wiedza historyczna (powiązanie zjawisk muzycznych z historyczną wiedzą o epoce)”?

4a. Za realizację kryterium „Ogólna wiedza historyczna (powiązanie zjawisk muzycznych z historyczną wiedzą o epoce)” przyznać można odpowiednio 0, 1 lub 2 punkty.

4b. Dwa punkty otrzymuje praca, w której:

• prawidłowo określono styl, kierunek bądź epokę, w obrębie której powstało dzieło. Zaznacza się jednocześnie, że w niejednoznacznych przypadkach uczeń nie musi arbitralnie rozstrzygać, do jakiego stylu należy dzieło. Jednocześnie należy wysoko ocenić ucznia, który poza jednoznacznym przypisaniem dzieła muzycznego do stylu lub epoki potrafi zauważyć różnorodność powiązań danego dzieła z różnymi obszarami stylistycznymi, np. znaleźć cechy klasycyzmu i romantyzmu w kompozycji Beethovena czy Schuberta;
• określono nurt lub środowisko artystyczne, które determinuje przynależność do określonego nurtu w twórczości muzycznej, np. barok kontrreformacyjny lub romantyczne szkoły narodowe;
• umieszczono dzieło w chronologii epoki, np. dojrzały barok, wczesny romantyzm;
• osadzono dzieło w niezbędnych kontekstach (historycznym, religijnym, społecznym, filozoficznym lub literackim). Wymagane jest także trafne powiązanie dzieła z przytaczanym kontekstem – pozytywne będzie np. powiązanie religijnej twórczości Bacha z jego protestantyzmem, natomiast niekonieczne przybliżanie dziejów XIX-wiecznej Europy dla każdego XIX-wiecznego dzieła.

4c. Jeden punkt otrzymuje praca, w której:

• prawidłowo określono styl, kierunek bądź epokę, w obrębie której powstało dzieło;
• nie zawsze trafnie umieszczono dzieło w chronologii epoki, np. nie określono w której fazie klasycyzmu powstało dane dzieło;
• osadzono dzieło w niektórych kontekstach. Dobór tych kontekstów jest niepełny a ich omówienie fragmentaryczne.

4d. Zero punktów otrzymuje praca, w której:

• nieprawidłowo określono styl, kierunek bądź epokę, w obrębie której powstało dzieło lub też w ogóle zabrakło kwalifikacji stylowej;
• nie osadzono dzieła w żadnych kontekstach.

5. Jak przyznawać punkty za kryterium „Znajomość twórców, dzieł, chronologii dziejów muzyki”?

5a. Za realizację kryterium „Znajomość twórców, dzieł, chronologii dziejów muzyki” przyznać można odpowiednio 0, 1 lub 2 punkty.

5b. Dwa punkty otrzymuje praca, w której:

• uczeń wykazał się szeroką znajomością innych dzieł i twórców z epoki, w której tworzył kompozytor opisywanego dzieła. Przywołane przykłady, stanowiące niezbędne tło dla prowadzonej analizy, wykorzystane zostały w sposób funkcjonalny. Im bliższa jest relacja między przywoływanymi przez ucznia dziełami (czy też twórczością przywoływanych artystów) a dziełem wyznaczonym jako temat analizy, tym lepiej. Opisując np. dzieło Glinki uczeń powinien powiązać je z dokonaniami członków Potężnej Gromadki lub kompozytorów nurtu narodowego w innych krajach europejskich, co będzie o wiele bardziej wartościowym odniesieniem, niż przywołanie kompozytorów z XIX wieku, którzy nie reprezentują szkół narodowych;
• wymieniono inne prace kompozytora opisywanego dzieła, trafnie umieszczono to dzieło w twórczości autora, określono np., czy opisywana kompozycja Schuberta należy do wczesnej, czy raczej końcowej fazy jego działalności twórczej;
• rozpoznano formę muzyczną i odniesiono się do jej tradycji oraz – jeśli jest to zasadne – późniejszej ewolucji. Opisując XIX- lub XX-wieczne oratorium religijne należy omówić genezę tej formy, ale zbędne byłoby opisywanie dziejów rozwoju całej muzyki religijnej;
• jeśli jest to zasadne, omówiono znaczenia analizowanego dzieła w dalszych dziejach muzyki. Dotyczy to dzieł, które w oczywisty sposób zainspirowały innych kompozytorów.

5c. Jeden punkt otrzymuje praca, w której:

• uczeń wykazał się znajomością istotnych dzieł i twórców z epoki, w której tworzył kompozytor opisywanego dzieła. Przywołane przykłady nie zawsze stanowią bezpośrednie tło dla prowadzonej analizy, ich wybór jest jednak poprawny;
• nie zawsze trafnie umieszczono opisywane dzieło w chronologii twórczości kompozytora, ale wymieniono jego inne dzieła (o ile jest to zasadne);
• rozpoznano formę dzieła.

5d. Zero punktów otrzymuje praca, w której:

• nieprawidłowo przywołano twórczość innych artystów (pomylono epoki, kierunki, style);
• popełniono istotne błędy w zakresie rozpoznania formy.

6. Jak przyznawać punkty za kryterium „Umiejętność analizy treści i formy dzieła oraz jego interpretacji. Znajomość technik i podstawowej terminologii muzycznej”?

6a. Za realizację kryterium „Umiejętność analizy treści i formy dzieła oraz jego interpretacji. Znajomość technik i podstawowej terminologii muzycznej” przyznać można odpowiednio 0, 1, 2, 3 lub 4 punkty.

6b. Uczeń otrzymuje maksymalną liczbę 4 punktów, jeśli w swej pracy umieścił następujące elementy analizy dzieła muzycznego:

• opisał istotne elementy budowy formalnej dzieła – np. dualizm tematyczny formy sonatowej, budowę ABA czy następstwa części suity barokowej;
• określił prawidłowo fakturę utworu, np. polifonię, homofonię, monodię akompaniowaną;
• opisał trafnie takie elementy kompozycyjne, jak melodyka (np. figuracyjna, kantylenowa, ornamentalna itp.), harmonika, rytmika (np. taneczna, motoryczna, marszowa itp.), tempo, metrum, faktura (np. fortepianowa, orkiestrowa itp.);
• odniósł się do elementów wykonawczych, opisując zastosowaną artykulację(legato, staccato itp.), dynamikę, wykonawcze środki ekspresyjne – np. stopniowanie napięcia, duże kontrasty dynamiczne itp.;
• prawidłowo rozpoznał i nazwał aparat wykonawczy (np. orkiestra symfoniczna, kwintet fortepianowy, chór mieszany itp.), opisał, jeśli to ma znaczenie, walory barwowe danego aparatu – np. wielkiej orkiestry symfonicznej w utworach przełomu XIX i XX wieku;
• trafnie przyporządkował dzieło instrumentalne do kategorii muzyki absolutnej lub programowej;
• jeśli dzieło posiada program lub treść słowną – omówił te elementy;
• posłużył się bogatą terminologią muzyczną.

6c. Uczeń otrzymuje odpowiednio mniejszą liczbę punktów, jeśli sporządzona przez niego analiza pomija istotne elementy konstrukcji dzieła dotyczące formy, organizacji materiału dźwiękowego lub treści oraz/lub nie stosuje adekwatnej do tematu terminologii muzycznej.

7. Jak przyznawać punkty za kryterium „Konstrukcja wypowiedzi”?

7a. Za realizację kryterium „Konstrukcja wypowiedzi” przyznać można odpowiednio 0, 1 lub 2 punkty.

7b. Dwa punkty otrzymuje praca, w której:

• zastosowano logiczną, trójdzielną konstrukcję wypowiedzi;
• zakończenie zawiera wnioski wynikające z analizy;
• posłużono się poprawnym stylem literackim, adekwatnym do formy wypowiedzi;
• nie popełniono rażących błędów zapisu.

7c. Jeden punkt otrzymuje praca, w której:

• zastosowano trójdzielną konstrukcję wypowiedzi;
• posłużono się przejrzystym stylem pisania, uniknięto kolokwializmów;
• zachowano pełną komunikatywność, mimo usterek składni, zbędnych powtórzeń itp.;
• popełniono nieliczne błędy zapisu.

7d. Zero punktów otrzymuje praca, w której:

• nie zastosowano trójdzielnej konstrukcji wypowiedzi;
• pojawiają się kolokwializmy;
• zaburzona została komunikatywność wywodu;
• popełniono liczne, rażące błędy zapisu.

7e. Przy przyznawaniu punktów za to kryterium należy wziąć pod uwagę ewentualne opinie specjalistycznych poradni o zdiagnozowanej dysleksji i dysgrafii. Kserokopie tych opinii winny być załączone do prac uczniów, których dotyczą.

Podsumowanie

Przy ocenianiu należy kierować się kryteriami stanowiącymi załącznik nr 1 do Regulaminu Olimpiady Artystycznej. Warto jednak pamiętać, by ocenianie nie zmieniło się w aptekarskie zliczanie punktów za realizację wszystkich kryteriów szczegółowych i uwzględnić także swobodę analizowania i ogólną erudycję ucznia.

Opracowała Renata Toma,
absolwentka Wydziału Teorii, Kompozycji, Wychowania Muzycznego i Rytmiki Akademii Muzycznej w Łodzi oraz studiów podyplomowych z zakresu wiedzy o kulturze w IBL PAN w Warszawie. Od 1994 r. pracuje w II Liceum Ogólnokształcącym w Piotrkowie Trybunalskim, gdzie uczy wiedzy o kulturze a także prowadzi chór. Posiada uprawnienia egzaminatora maturalnego z historii muzyki oraz historii sztuki. Jest opiekunem uczestników Olimpiady Artystycznej obu sekcji.