Poniższe wytyczne mają na celu ułatwienie nauczycielom sprawdzania prac olimpijskich według kryteriów Regulaminu Olimpiady Artystycznej. Mogą okazać się pomocne także uczniom przygotowującym się do udziału w olimpiadzie, wskazując im, jak poprawnie skonstruować wypracowanie.

1. Co podlega ocenie?

1a. Ocenie podlegają prace pisemne – opisy i analizy dzieła sztuki. Uczeń pracę taką wykonuje samodzielnie na podstawie reprodukcji przygotowanej przez Komitet Główny Olimpiady Artystycznej. Na napisanie wypracowania przeznaczono 2 godziny 45 minut. Uczniowie powinni pisać prace w obecności członków Szkolnej Komisji Olimpiady.

1b. Praca powinna być napisana tekstem ciągłym. Zadania w formie notatki czy ujęte w punktach uzyskają 0 punktów w kategorii konstrukcja wypowiedzi.

1c. Ocenie podlegają jedynie prace zgodne z tematem wskazanym przez Komitet Główny Olimpiady i mające charakter opisu i analizy wskazanego dzieła. Prace zawierające jedynie własne refleksje i luźne uwagi związane z dziełem traktuje się jako niezgodne z tematem.

1d. Prace uczniów, którym bezspornie udowodniono niesamodzielność tekstu, są dyskwalifikowane.

2. W jaki sposób oceniać prace?

2a. Prace powinny zostać ocenione przez członków Szkolnej Komisji Olimpiady w oparciu o kryteria stanowiące załącznik nr 1 do Regulaminu Olimpiady Artystycznej w skali od 0 do 10. Pod pracami w wyraźny sposób należy zaznaczyć, ile punktów przyznano za każde z kryteriów.

2b. Ocena pracy składa się z 4 kryteriów ogólnych, z których każde oceniane jest niezależnie:

• Ogólna wiedza historyczna (powiązanie zjawisk z dziedziny sztuki z historyczną wiedzą o epoce).
• Znajomość twórców, dzieł, chronologii dziejów sztuki.
• Umiejętność analizy treści i formy dzieła oraz jego interpretacji. Znajomość technik i podstawowej terminologii artystycznej.
• Konstrukcja wypowiedzi.

2c. Przy ocenie prac należy pamiętać, że praca olimpijska nie jest pracą maturalną. Egzamin maturalny sprawdza poprawność rozwiązań. Sensem olimpiady jest wyróżnienie tych uczniów, którzy potrafią się wznieść ponad poprawność i dokonują oryginalnych, erudycyjnych, kontekstowych analiz dzieł. Warto jednak podkreślić, że oryginalność interpretacji nie może w żadnej mierze stać w sprzeczności z oczywistą prawdą historyczną o dziele, artyście czy epoce.

2d. Uczniowie typowani są do eliminacji okręgowych, jeśli osiągną minimum 6 punktów z opisu dzieła sztuki, a łączna punktacja obu części egzaminu (test i wypracowanie) wynosi nie mniej niż 32 punkty.

2e. Prace oceniane są według określonych kryteriów, należy jednak mieć na uwadze, że mogą zdarzyć się tzw. błędy kardynalne, przekreślające wartość całej analizy. Jeśli uczeń określi dzieło Caravaggia jako renesansowe i na tej obserwacji oprze logikę swojej pracy, nie powinien uzyskać za nią granicznych 6 punktów, nawet jeśli wymienił inne prace artysty, opisał ikonografię dzieła i posłużył się pięknym literackim stylem.

3. Czym są kryteria szczegółowe?

3a. Każde z kryteriów ogólnych składa się z szeregu kryteriów szczegółowych. Pamiętać jednak należy, że nie wszystkie kryteria szczegółowe muszą zawsze zostać zrealizowane. Ich przydatność zależy często od specyfiki tematu. Oczywiste jest np., że w przypadku dzieła anonimowego lub bardzo mało znanego artysty ucznia nie obowiązuje umieszczenie opisywanego dzieła w twórczości autora. Nie zawsze też zdoła on określić miejsce dzieła w historii tematu.

3b. W poniższej części poradnika podkreślono te warunki realizacji poszczególnych kryteriów ogólnych, które uznano za najistotniejsze dla punktacji.

4. Jak przyznawać punkty za kryterium „Ogólna wiedza historyczna (powiązanie zjawisk z dziedziny sztuki z historyczną wiedzą o epoce”?

4a. Za realizację kryterium „Ogólna wiedza historyczna (powiązanie zjawisk z dziedziny sztuki z historyczną wiedzą o epoce” przyznać można odpowiednio 0, 1 lub 2 punkty.

4b. Dwa punkty otrzymuje praca, w której:

• prawidłowo określono styl, kierunek bądź epokę, w obrębie której powstało dzieło. W niejednoznacznych przypadkach uczeń nie musi arbitralnie rozstrzygać, do jakiego stylu należy dzieło. Warto docenić tych uczniów, którzy wykażą niejednorodność stylową analizowanego dzieła, np. wskażą elementy impresjonistyczne i symboliczne obrazu Olgi Boznańskiej;
• jeśli jest to zasadne, określano nurt lub środowisko artystyczne, które determinuje przynależność do określonego nurtu w sztuce, np. barok klasycyzujący czy też wenecka szkoła malarstwa renesansowego;
• jeśli jest to zasadne, umieszczono dzieło w chronologii epoki, np. późny gotyk, wczesne quattrocento czy dojrzały barok. Nie jest to konieczne w wypadku kierunków w sztuce XIX i XX stulecia;
• osadzono dzieło w kontekście (historycznym, religijnym, społecznym, filozoficznym lub literackim). Wybór tych kontekstów uzależniony jest od specyfiki dzieła. Im ich więcej, tym praca jest lepsza. Pamiętać jednak należy, że umieszczenie dzieła w odpowiednim kontekście powinno służyć opisowi, wspomagać analizę dzieła. Na przykład analizę Ekstazy św. Teresy Berniniego wzbogaci z pewnością omówienie znaczenia kontrreformacji w XVII-wiecznym Rzymie, ale podczas opisywania Madonny z Krużlowej niekoniecznie warto streszczać szczegółowo całą historię średniowiecza;
• Uwaga! Omówienie kontekstu historycznego, religijnego etc. nie musi stanowić osobnej części pracy. Najcenniejsze są te wypracowania, w których odczytanie kontekstowe połączono płynnie z analizą dzieła.

4c. Jeden punkt otrzymuje praca, w której:

• prawidłowo określono styl, kierunek bądź epokę, w obrębie której powstało dzieło;
• nie zawsze trafnie umieszczono dzieło w chronologii epoki, np. pomylono wczesny renesans z dojrzałą fazą tej epoki;
• osadzono dzieło w pewnych kontekstach, jednak wybór tych kontekstów jest niepełny, a ich omówienie fragmentaryczne.

4d. Zero punktów otrzymuje praca, w której:

• nieprawidłowo określono styl, kierunek bądź epokę, w obrębie której powstało dzieło lub też w ogóle zabrakło kwalifikacji stylowej;
• nie osadzono dzieła w żadnych kontekstach.

5. Jak przyznawać punkty za kryterium „Znajomość twórców, dzieł, chronologii dziejów sztuki”?

5a. Za realizację kryterium „Znajomość twórców, dzieł, chronologii dziejów sztuki” przyznać można odpowiednio 0, 1 lub 2 punkty.

5b. Dwa punkty otrzymuje praca, w której:

• uczeń wykazał się szeroką znajomością innych dzieł i twórców z epoki, w której tworzył autor opisywanego dzieła. Przywołane przykłady stanowią niezbędne tło dla prowadzonej analizy, wykorzystane zostały w sposób wzbogacający opis. Im bliższa jest relacja między przytoczonymi przez ucznia dziełami (czy też twórczością przywoływanych artystów) a dziełem wyznaczonym jako temat analizy, tym lepiej. Przy analizie dzieła Tycjana zdecydowanie cenniejsza jest obserwacja, że wyrosło ono ze szkoły weneckiej, w której tworzyli Bellini czy Giorgione, niż stwierdzenie, że poza Tycjanem innymi artystami renesansu byli Botticelli, Michał Anioł i Dürer;
• jeśli jest to zasadne, umieszczono opisywane dzieła w twórczości autora, wymieniono inne jego prace;
• rozpoznano gatunek artystyczny i jeśli jest to zasadne, odniesiono się do jego tradycji. Trzeba tu jednak uważać na zachowanie zdrowych proporcji pracy i niegubienie jej naczelnego tematu. Analiza Dyptyku Marylin Warhola nie powinna przerodzić się w rozprawkę o dziejach portretu;
• jeśli jest to zasadne, omówiono znaczenia analizowanego dzieła w dalszych dziejach sztuki. Dotyczy to dzieł, które w oczywisty sposób zainspirowały innych artystów. Tak więc pisząc o Wenus z Urbino, należy wskazać jej reinterpretację w Olimpii Maneta, a z kolei przy analizie Madonny kanclerza Rolin warto wspomnieć o przejęciu układu kompozycyjnego tego obrazu przez Rogiera van der Weydena. Nie należy jednakże doszukiwać się inspiracji na siłę, tylko po to, by sprostać temu kryterium. Warto pamiętać, że często na dalsze dzieje sztuki w większej mierze wpływ miała ogólnie pojęta twórczość określonego artysty, a nie jego pojedyncze dzieło. Łatwiej i zasadniej wykazać np., że twórczość Caravaggia wpłynęła na malarstwo Jose Ribery, niż udowadniać wpływ Powołania św. Mateusza na któreś z dzieł tego artysty.

5c. Jeden punkt otrzymuje praca, w której:

• uczeń wykazał się znajomością istotnych dzieł i twórców z epoki, w której tworzył autor opisywanego dzieła. Przywołane przykłady nie zawsze stanowią bezpośrednie tło dla prowadzonej analizy, ich wybór jest jednak poprawny;
• nie zawsze trafnie umieszczono opisywane dzieło w chronologii twórczości autora, ale wymieniono jego inne dzieła (o ile jest to zasadne);
• rozpoznano gatunek artystyczny.

5d. Zero punktów otrzymuje praca, w której:

• nieprawidłowo przywołano twórczość innych artystów (pomylono epoki, kierunki, style);
• popełniono istotne błędy w zakresie autorstwa przywoływanych dzieł.

6. Jak przyznawać punkty za kryterium „Umiejętność analizy treści i formy dzieła oraz jego interpretacji. Znajomość technik i podstawowej terminologii artystycznej”?

6a. Za realizację kryterium „Umiejętność analizy treści i formy dzieła oraz jego interpretacji. Znajomość technik i podstawowej terminologii artystycznej” przyznać można odpowiednio 0, 1, 2, 3 lub 4 punkty. Dla łatwiejszego rozdysponowania tej szerokiej puli punktów proponuje się ocenić osobno w skali 0–2 analizę treści dzieła i w takiej samej skali analizę formy.

6b. Oczywiście, może się zdarzyć, że dzieło przeznaczone do analizy reprezentowało będzie np. sztukę abstrakcyjną, w której przypadku analiza treści często bywa trudna czy wręcz karkołomna. Wówczas należy zaproponowane poniżej kryteria dostosować do analizowanego dzieła i przyznać maksymalnie 1 punkt za analizę treści (rozumianej jako odczytanie zamysłu artystycznego), a maksymalnie 3 za analizę formy.

6c. W przypadku tradycyjnych dzieł sztuki figuratywnej proponuje się przyznanie 2 punktów za analizę treści dzieła, jeżeli:

• rozpoznano i określono źródło tematu, jeśli jest to zasadne. Źródłem tym może być m.in. historia, mitologia, Biblia, literatura, ale także np. osobiste doświadczenia artysty. Nie wszystkie gatunki artystyczne można analizować w ten sposób. Wskazanie źródła tematu martwej natury czy pejzażu bywa często niezwykle trudne i niewiele wnosi do przeprowadzanej analizy;
• prawidłowo odczytano i opisano ikonografię przedstawienia. Wykazano się przy tym znajomością niezbędnych kontekstów. Jeśli to zasadne, rozpoznano najistotniejsze postaci wyobrażone w dziele;
• dokonano właściwej, pogłębionej i twórczej interpretacji sensu dzieła;
• jeśli to zasadne, odczytano funkcję dzieła i okoliczności jego powstania.

6d. W przypadku tradycyjnych dzieł sztuki figuratywnej proponuje się przyznanie 1 punktu za analizę treści dzieła, jeżeli:

• rozpoznano i określono źródło tematu, jeśli jest to zasadne;
• prawidłowo odczytano i opisano ikonografię przedstawienia. Odczytanie jego sensów jest poprawne, ale może być schematyczne. Dopuszczalne są drobne błędy;
• dokonano właściwej interpretacji sensu lub wymowy dzieła.

6e. W przypadku tradycyjnych dzieł sztuki figuratywnej proponuje się przyznanie 0 punktów za analizę treści dzieła, jeżeli:

• nieprawidłowo odczytano i opisano ikonografię przedstawienia lub nie opisano jej wcale;
• nie dokonano właściwej interpretacji sensu lub wymowy dzieła.

6f. W przypadku tradycyjnych dzieł sztuki figuratywnej proponuje się przyznanie 2 punktów za analizę formy dzieła, jeżeli:

• rozpoznano technikę artystyczną oraz wykazano jej wpływ na formę dzieła;
• prawidłowo i wnikliwie zanalizowano środki formalne zastosowane w dziele, takie jak: kompozycja, kolorystyka, światłocień, struktura przestrzeni, faktura i inne. Analiza taka nie powinna ograniczać się do suchych stwierdzeń typu: kompozycja otwarta, szeroka gama barwna, światło punktowe. Dobrze, aby obserwacje poparte były przykładem, wskazującym na rozumienie logiki przedstawienia i aby prowadziły one do konkretnych wniosków. Zamiast np. napisać o portrecie pędzla Malczewskiego, że jest on asymetryczny, można zauważyć, że centrum kompozycji przesunięte zostało na prawą stronę obrazu, co zadecydowało o jego asymetrii, typowej dla wielu młodopolskich portretów;
• wykazano, które z cech artystycznych najsilniej wpłynęły na ekspresję dzieła; decydują o jego przynależności do określonego stylu lub nurtu w sztuce; są typowe dla artysty lub środowiska, bądź przeciwne – są oryginalne lub wręcz nowatorskie;
• posłużono się właściwą, bogatą terminologią artystyczną.

6g. W przypadku tradycyjnych dzieł sztuki figuratywnej proponuje się przyznanie 1 punktu za analizę formy dzieła, jeżeli:

• rozpoznano technikę artystyczną;
• w większości prawidłowo zanalizowano środki formalne zastosowane w dziele. Analiza może mieć jednak charakter schematyczny i zawierać drobne nieścisłości;
• wykazano, które z cech artystycznych najsilniej wpływają na ekspresję dzieła;
• posłużono się właściwą terminologią artystyczną.

6h. W przypadku tradycyjnych dzieł sztuki figuratywnej proponuje się przyznanie 0 punktów za analizę formy dzieła, jeżeli:

• błędnie rozpoznano technikę artystyczną;
• popełniono liczne błędy w analizie formy lub analizy tej nie przeprowadzono;
• popełniono poważne błędy w zakresie podstawowej terminologii artystycznej.

6i. Należy pamiętać o dodaniu punktów za analizę formy i treści i podanie łącznej punktacji za stopień realizacji trzeciego kryterium.

7. Jak przyznawać punkty za kryterium „Konstrukcja wypowiedzi”?

7a. Za realizację kryterium „Konstrukcja wypowiedzi” przyznać można odpowiednio 0, 1 lub 2 punkty.

7b. Dwa punkty otrzymuje praca, w której:

• zastosowano logiczną, trójdzielną (wstęp, rozwinięcie i zakończenie) konstrukcję wypowiedzi; dopuszczalne są też inne, autorskie koncepcje kompozycji, o ile zawierają wyraźne konkluzje;
• zakończenie zawiera wnioski wynikające z analizy;
• posłużono się poprawnym stylem literackim, adekwatnym do formy wypowiedzi;
• nie popełniono rażących błędów zapisu.

7c. Jeden punkt otrzymuje praca, w której:

• zastosowano trójdzielną kompozycję wypowiedzi;
• posłużono się przejrzystym stylem pisania, uniknięto kolokwializmów;
• zachowano pełną komunikatywność, mimo usterek składni, zbędnych powtórzeń itp.;
• popełniono nieliczne błędy zapisu.

7d. Zero punktów otrzymuje praca, w której:

• nie zastosowano trójdzielnej kompozycji wypowiedzi;
• pojawiają się kolokwializmy;
• zaburzona została komunikatywność wywodu;
• popełniono liczne, rażące błędy zapisu.

7e. Przy przyznawaniu punktów za to kryterium należy wziąć pod uwagę opinie specjalistycznych poradni o zdiagnozowanej dysleksji i dysgrafii. Kserokopie tych opinii powinny być załączone do prac uczniów, których dotyczą.

Podsumowanie

Przy ocenianiu należy kierować się kryteriami stanowiącymi załącznik nr 1 do Regulaminu Olimpiady Artystycznej. Warto jednak pamiętać, by ocenianie pracy nie zmieniło się w mechaniczne, aptekarskie zliczanie punktów za realizację wszystkich kryteriów szczegółowych i uwzględnić także swobodę analizowania i ogólną erudycję ucznia.

Opracował Wojciech Kieler,
historyk sztuki i filolog polski, zatrudniony w I Prywatnym Liceum Ogólnokształcącym w Bydgoszczy, w Zespole Szkół Plastycznych w Bydgoszczy i w II Liceum Ogólnokształcącym w Bydgoszczy. Członek Stowarzyszenia Przyjaciół Olimpiady Artystycznej. Od 20 lat przygotowuje uczniów do udziału w tym konkursie. Ekspert do spraw egzaminu maturalnego z historii sztuki, pełni funkcję egzaminatora na maturze z historii sztuki.